Ladylike – Tι θα γινόταν αν η Ωραία Κοιμωμένη δεν ήταν τόσο ωραία και η Σταχτοπούτα ήταν άντρας;

Η Σοφία Κωνσταντοπούλου μάς εξηγεί τι είναι το Genderhood, ποιο είναι το όραμα και η αποστολή του και ποια είναι η συμβολή της εκπαίδευσης στην καταπολέμηση της έμφυλης προκατάληψης. Στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της βρίσκεται η φεμινιστική παιδαγωγική και η βιωματική μάθηση ως εργαλεία συμπερίληψης και καταπολέμησης έμφυλων ανισοτήτων.

Ως γενική συντονίστρια στο Genderhood προτεραιοποιεί την πρόληψη της έμφυλης βίας μέσα από προγράμματα ευαισθητοποίησης παιδιών και όσων βρίσκονται γύρω τους. Τα επαναλαμβανόμενα έμφυλα στερεότυπα με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά, ο ρόλος των παιχνιδιών, η τεράστια σημασία της συναίνεσης και τα παραμύθια ανάποδα.

Τι είναι το Genderhood;

Είναι η πρώτη οργάνωση στην Ελλάδα που ειδικεύεται σε θέματα έμφυλης ισότητας με πυρήνα το παιδί. Όλες μας οι δράσεις στοχεύουν στην καταπολέμηση των έμφυλων στερεοτύπων και στην πρόληψη της έμφυλης βίας. Προσεγγίζουμε και τους ανθρώπους που βρίσκονται γύρω από το παιδί στην καθημερινότητά του, όπως τους γονείς, τους φροντιστές/στριες, το ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον, τους εκπαιδευτικούς, προκειμένου να πετύχουμε μία ολιστική προσέγγιση με τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.

Πότε ξεκίνησε το Genderhood;

Ξεκινήσαμε στη Θεσσαλονίκη το 2017 και η έδρα μας είναι πια στην Αθήνα. Εγώ, ως υπεύθυνη διαχείρισης και επικοινωνίας του οργανισμού ασχολούμαι με όλα όσα αφορούν στον στρατηγικό σχεδιασμό και την εξωστρέφεια του οράματός μας. Η Ιωάννα Νικολαΐδου είναι υπεύθυνη προσχολικής αγωγής και η Λαμπρινή Γεωργίου είναι υπεύθυνη έμφυλης ισότητας και ενσωμάτωσης. Σχεδιάζουμε τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα και όλες μαζί τα εκπονούμε σε χώρους που μας καλούν, είτε αυτά είναι σχολεία, είτε αυτοί είναι χώροι που απασχολούν γονείς και παιδιά.

Ποιο είναι το όραμα των δημιουργών του Genderhood;

Όραμά μας είναι η ελεύθερη έκφραση των φύλων μας γιατί και οι ίδιες σε μικρότερη ηλικία έχουμε υποφέρει από τα έμφυλα στερεότυπα και θέλαμε να υπάρχει ένα πλαίσιο προκειμένου η επόμενη γενιά να έχει τα εφόδια για να μπορέσει να εμποδίσει τα στερεότυπα αυτά να γίνουν τροχοπέδη στην ενήλικη ζωή της. Αποστολή μας, να ενδυναμώσουμε όσο γίνεται όλες τις κοινότητες διαφορετικών ηλικιών προκειμένου να έχουν τα εργαλεία για να μπορέσουν να συνδιαμορφώσουν έναν κόσμο έμφυλης ισότητας.

Έχουν γίνει και γίνονται σημαντικά βήματα, όμως καταλαβαίνω πως η μάχη με τα έμφυλα στερεότυπα είναι άνιση για την ελληνική κοινωνία. Ποια είναι η δική σου άποψη;

Καταρχάς δεν θα μιλούσα για μάχη αφού το πρώτο βήμα είναι η αποδοχή ότι υπάρχουν έμφυλα στερεότυπα που προκαλούν εμπόδια λόγω του φύλου μας.

Επειδή η πατριαρχία είναι βαθιά ριζωμένη, εσωτερικευμένη θα έλεγα, τόσο σε άντρες όσο και σε γυναίκες, είναι σημαντικό να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να κατονομάσουμε τα στερεότυπα που όλες και όλοι μας καθημερινά διαιωνίζουμε.

Άρα, μιλάμε για το στάδιο αποδοχής-αναγνώρισης και έπειτα ακολουθεί η μάχη. Αφού κάνουμε αυτό το βήμα, τότε μπορούμε να μιλήσουμε για κοινωνική αλλαγή όπου θα υπάρχουν παρατηρητήρια ανισότητας. Εμείς, οι ίδιες θα μπορούσαμε να είμαστε τα παρατηρητήρια, κάθε ατομικότητα δηλαδή, και να γίνουμε συνήγοροι μίας έμφυλης ισότητας. Φάνηκε και στο ελληνικό MeToo ότι πολλές φωνές που δεν είχαν βγει να μιλήσουν, το έκαναν και πολλές ακόμα συμμαχικές φωνές συνασπίστηκαν.

Υπήρξαν βέβαια και φωνές οι οποίες θεώρησαν πως το MeToo ήταν αχρείαστο, υπερβολικό, κατευθυνόμενο. Άρα, αντιλαμβάνομαι πως έχουμε ακόμα δρόμο ως προς το πρώτο στάδιο, αυτό της αποδοχής των έμφυλων στερεοτύπων και διακρίσεων.

Η λύση για μένα είναι καμπάνιες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Τα social media έκαναν και κάνουν πολύ καλή δουλειά. Όσο συχνότερα βρίσκεται ένας άνθρωπος, που δεν έχει πρότερη γνώση σε αυτά τα θέματα, σε επαφή με ερεθίσματα που του δείχνουν πως υπάρχει και μία άλλη πραγματικότητα τόσο πιθανότερο είναι να φτάσει στο στάδιο της αναγνώρισης και της αποδοχής. Πραγματικά όμως έχουμε πολύ δρόμο ακόμα.

Τα παιδιά μπορούν να μάθουν για την ισότητα των φύλων από πολύ μικρή ηλικία;

Τα παιδιά εκπαιδεύονται σε αυτή τη δεξιότητα ζωής, όπως είναι η έμφυλη ισότητα. Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά έως την ηλικία των 8 ετών έχουν ενσωματώσει στον ψυχισμό τους τα έμφυλα στερεότυπα, οπότε πρέπει να πάμε ακόμα πιο πίσω για την πρόληψη των έμφυλων στερεοτύπων. Μιλάμε για τα 4 έτη, ηλικία που τα παιδιά μπορούν να προσλάβουν ερεθίσματα και να τα επεξεργαστούν.

Τα παιδιά σε αυτή την ηλικία είναι «αφιλτράριστα». Φυσικά και έχουν μεγαλώσει σε ένα οικογενειακό πλαίσιο με συγκεκριμένες πεποιθήσεις και έχουν πάρει από αυτό τις πρώτες κατευθύνσεις, όμως μέσα στις εκπαιδευτικές διαδικασίες που ακολουθούμε βλέπουμε πως τα παιδιά είναι πολύ έτοιμα να απεμπολήσουν κάποιες πεποιθήσεις – όπως για το ροζ και το γαλάζιο. Όσο περισσότερο μπορούμε να «μπούμε» σε αυτές της ηλικίες, τόσο καλύτερα αποτελέσματα θα έχουμε όταν τα παιδιά αυτά φτάσουν στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή τους για το πώς σχετίζονται με το φύλο τους αλλά και με τα υπόλοιπα φύλα. 

Τι είναι η βιωματική μάθηση και πως μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο συμπερίληψης και καταπολέμησης των έμφυλων ανισοτήτων;

Η βιωματική μάθηση δεν είναι τίποτα άλλο, από ένα πλαίσιο μαθητικής εκπαίδευσης στο οποίο τα παιδιά μπορούν να μάθουν με προσεγγίσεις που τα εντάσσουν – τα κάνουν ένα – με την εκπαιδευτική διαδικασία. Η ίδια η φεμινιστική παιδαγωγική, που είναι ένα από τα μοντέλα που ακολουθούμε, βάζει στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας το παιδί, ως συμμέτοχο, και του δίνει ενεργό ρόλο στο να εκφράσει την άποψή του και μέσω διαδικασιών συλλογικής νοημοσύνης να δημιουργήσει και μία άποψη μαζί με την κοινότητα στην οποία ανήκει.

Τέτοια πλαίσια έχουν σημαντικά οφέλη για τα παιδιά γιατί εμπλέκονται και σωματικά. Και το σώμα θυμάται. Οπότε, σε αντίστοιχες περιπτώσεις που θα κληθούν να πάρουν κάποια απόφαση, το σώμα τους -μέσα από το βίωμα- μπορεί να είναι αυτό που θα τα οδηγήσει σε μία στάση υπέρ της έμφυλης ισότητας.

Θα μπορούσες να μας δώσεις ένα παράδειγμα;

Έχουμε ένα εργαστήριο για τον ισότιμο καταμερισμό των δουλειών του σπιτιού. Τα παιδιά μπαίνουν σε παιχνίδια ρόλων και περνούν από όλες τις γωνιές του σπιτιού που θα χρειαστεί να φροντίσουν. Έτσι, είναι πολύ πιθανότερο όταν στην πραγματική ζωή κληθούν να αναλάβουν ευθύνες φροντίδας του σπιτιού να μπουν ισότιμα μέσα σε αυτό.

Και να μην θεωρήσουν τα αγόρια πως πρέπει να καθίσουν στον καναπέ και τα κορίτσια να τρέξουν στην κουζίνα να πλύνουν πιάτα.

Ακριβώς. Τα παιδιά σε τόσο μικρές ηλικίες θέλουν να είναι ενεργά μέσα στις διαδικασίες που κατά τα άλλα αναλαμβάνουν οι ενήλικες. Οπότε, τους αρέσει πολύ να μιμούνται τους γονείς τους. Θέλουν να μπαίνουν στο παιχνίδι με τις δουλειές κι αυτό που βλέπουμε είναι όταν στο τέλος μοιράζονται πως βίωσε το καθένα από αυτά τη διαδικασία, λένε «εμένα μου άρεσε το σφουγγάρισμα, αλλά βαριέμαι το πλύσιμο των πιάτων». Συλλογικά αντιλαμβάνονται πως όλες οι δουλειές πρέπει να γίνουν και πως υπάρχουν κάποιες που μπορεί να μην τους αρέσουν. Είναι θέμα επιλογής κι όχι κοινωνικού στερεότυπου για το τι κάνεις και τι όχι βάσει φύλου.

Ποια είναι εκείνα τα επαναλαμβανόμενα έμφυλα στερεότυπα με τα οποία έρχονται αντιμέτωπα τα παιδιά;

Το νούμερο ένα είναι ο διαχωρισμός του ροζ και του γαλάζιου όταν μιλάμε για ηλικίες δημοτικού και προσχολικής αγωγής. Τα παιδιά έχουν από την κούνια μεγαλώσει να δέχονται δώρα ανάλογα με το φύλο τους και έπειτα οι δικές τους επιλογές πηγαίνουν προς τα εκεί. Η παιχνιδοβιομηχανία επιλέγει ποια παιχνίδια προορίζονται για αγόρια και ποια για κορίτσια και με αυτό πηγαίνουμε στο δεύτερο μεγάλο στερεότυπο που είναι τα επαγγέλματα βάσει του φύλου.

Τα παιδιά, ήδη από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ξέρουν ποιο επάγγελμα θέλουν να ακολουθήσουν ως ενήλικες επειδή έχουν έρθει σε τριβή με αντίστοιχα παιχνίδια ρόλων.

Η δική μας προτροπή σε νέους γονείς είναι να προσφέρουν στα παιδιά τους gender neutral παιχνίδια προκειμένου να έρθουν σε τριβή με τις δικές τους επιλογές όταν αυτά το αποφασίσουν. Ένα ακόμα έμφυλο στερεότυπο είναι ότι τα κορίτσια νιώθουν ότι πρέπει να είναι καλά και φροντιστικά και να μην υψώνουν τη φωνή τους. Αυτό τα κάνει λιγότερο διεκδικητικά και αφήνουν χώρο στα αγόρια για παράδειγμα στη σχολική αυλή για να παίξουν ποδόσφαιρο κι εκείνα κάθονται σε μία γωνία.

Θεωρώ πολύ λυπηρή την αποσιώπηση του «θέλω» των κοριτσιών. Κάπως έχει υπερισχύσει πως τα κορίτσια δεν μπορούν να διεκδικήσουν κι αυτό εμείς με τις δράσεις ενδυνάμωσης θέλουμε να το σπάσουμε.

Θέλουμε τα κορίτσια να πιστέψουν στα «θέλω» τους και να υψώσουν τη φωνή τους για να τα διεκδικήσουν. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συναισθηματικής αγωγής που είναι μία διαδικασία την οποία προσπαθούμε να την εντάξουμε στα βιωματικά μας εργαστήρια.

Για δώσε μας ένα παράδειγμα βιωματικού εργαστηρίου συναισθηματικής αγωγής.

Έχουμε ένα εργαστήριο με ήρωα ένα αγόρι στο οποίο δεν επιτρέπεται να νιώσει κανένα συναίσθημα, ούτε να κλάψει. Αυτό που κάνουμε είναι να δίνουμε όλο τον χώρο και σε αγόρια και σε κορίτσια να έρθουν σε επαφή με το συναίσθημά τους και να νιώσουν ότι υπάρχει ένας ασφαλής χώρος στον οποίο μπορούν να το εκφράσουν, ακόμα κι αν η κοινωνία τους λέει πως κάτι τέτοιο δεν είναι αποδεκτό.

Πώς μπορεί όλη η δράση σας να μεταφερθεί στα σχολεία;

Έχουμε πάρει έγκριση από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας οπότε μπορούμε μέσα στα πλαίσια των σχολικών ωρών να πάμε και να κάνουμε τις δράσεις μας στα σχολεία, δημόσια και ιδιωτικά. Βέβαια, το να μας καλέσουν στο σχολείο υπόκειται στην ευχέρεια κάθε δασκάλου και κάθε δασκάλας κι αυτό σημαίνει ότι αν και οι ίδιοι δεν είναι ευαισθητοποιημένοι δεν θα μας καλέσουν ποτέ.

Τι είναι το Παραμύθι Ανάποδα;

Απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 6 έως 9 ετών. Παίρνουμε κλασικά παραμύθια που αναπαράγουν έμφυλα στερεότυπα (βλέπε Σταχτοπούτα, Ωραία Κοιμωμένη, Πεντάμορφη και το Τέρας) αλλά και σύγχρονα που περιλαμβάνουν ενδυναμωμένες γυναικείες και ανδρικές φιγούρες ή φιγούρες που εκφράζουν το συναίσθημά τους και μπορούν να γίνουν πρότυπα ζωής για τα παιδιά. Μέσα από διαδικασίες δημιουργικής γραφής, δραματοποιημένης αφήγησης, παιχνιδιών ρόλου, τα παιδιά μπαίνουν στο παιχνίδι και αν μιλάμε για στερεότυπα τα γυρνούν ανάποδα και γράφουν τη δική τους εκδοχή που όλους και όλες μπορεί να τους χωρά.

Και το Συναι/no, το κουτί για τη συναίνεση;

Με αυτό το project είμαστε ενθουσιασμένες γιατί αποτελεί το πρώτο παιχνίδι στην Ελλάδα για την εκπαίδευση παιδιών 6-12 ετών σε δεξιότητες συναίνεσης. Η συναίνεση είναι μία δεξιότητα ζωής που αν τη μάθει το παιδί θα του είναι χρήσιμη στις διαπροσωπικές του σχέσεις με συνομηλίκους και συνομήλικες και για την αποφυγή του σχολικού εκφοβισμού στη μαθητική κοινότητα αλλά και στην ενήλικη ζωή του με τους μετέπειτα ερωτικούς συντρόφους. Θα στήσουμε ένα επιτραπέζιο με 3+1 παιχνίδια μέσω των οποίων τα παιδιά θα καταλάβουν πότε μπορούν να λένε «ναι», «όχι», «ίσως» και θα μάθουν πώς θα σέβονται τα αντίστοιχα «ναι», «όχι», «ίσως» των συνομήλικων τους.

Το κουτί Συναι/no θα φτάνει στα σπίτια των παιδιών;

Την άνοιξη οργανώσαμε ένα μεγάλο crowdfunding και με τη δύναμη της κοινότητας καταφέραμε να συγκεντρώσουμε 8.000 ευρώ προκειμένου να σχεδιάσουμε το παιχνίδι, παρέα με έναν οδηγό γονέων με πρακτικές για το πώς οι γονείς να μεγαλώσουν τα παιδιά τους μέσα σε πλαίσιο συναίνεσης. Είμαστε στη φάση αναζήτησης χρηματοδότησης για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε παραγωγή και δωρεάν διανομή του Συναι/no σε 500 οικογένειες σε όλη την Ελλάδα. Θέλουμε να αγκαλιαστεί αυτό το project για να μπορέσουμε να το δούμε να χτυπά τις πόρτες από βορρά σε νότο και από δύση σε ανατολή στην Ελλάδα.

Ποια είναι τα επόμενα σχέδια του Genderhood;

Πολύ σύντομα, μέσα στον Οκτώβριο, θα εγκαινιάσουμε τον άξονα Πολιτισμός και Φύλο που θα περιλαμβάνει άρθρα στο blog μας για το πώς ο ψηφιακός ακτιβισμός και συγκεκριμένα πώς οι θηλυκότητες που σχεδιάζουν και εικονογραφούν στην Ελλάδα, αποτυπώνουν ένα θετικό μήνυμα για την έμφυλη ισότητα και προτρέπουν στην ευαισθητοποίηση του ευρέως κοινού. Επίσης, θα θέλαμε μέσα στο 2022 να ξεκινήσουμε πιο σταθερά τις επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών. Τέλος, σχεδιάζουμε εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά Γυμνασίου για τη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος και πώς μπορούν να ασχοληθούν τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια με επαγγέλματα Θετικών Επιστημών.

Πες μας λίγα λόγια για τη συμμετοχή σου στο Συνέδριο «Γυναίκες στην Ελλάδα: από την Επανάσταση έως πέρα από το 2021».

Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν πρωτοβουλίες που υποστηρίζουν τον ρόλο της γυναίκας και χαιρόμαστε πολύ για το συνέδριο που διοργανώνει το Women On Top με την Στέλλα Κάσδαγλη και την Πηνελόπη Θεοδωρακάκου. Το συνέδριο «Γυναίκες στην Ελλάδα» προσφέρει μία διαθεματική ματιά που εμπεριέχει πολλές πλευρές της ελληνικής πραγματικότητας διαχρονικά. Θα μιλήσουμε για τη σημασία της εκπαίδευσης στην πρόληψη της έμφυλης ανισότητας.